नेपालमा बढ्दो मोटोपनः सार्वजनिक स्वास्थ्यमा गम्भीर खतरा

डा.राहुल गोइत (विचार )
नेपालमा मोटोपन र अधिक तौलको समस्या दिनप्रतिदिन गम्भीर बन्दै गएको छ। एकातिर कुपोषणको समस्या समाधान हुन नपाउँदै अर्कोतिर मोटोपनको दर तीव्र गतिमा बढ्दै जानु ‘डबल बर्डन अफ म्यालनुट्रिसन’ को चिन्ताजनक संकेत हो। पछिल्ला अध्ययन र तथ्यांकहरूले मोटोपनको असर नेपाली समाजको स्वास्थ्य, अर्थतन्त्र र सामाजिक संरचनामै प्रत्यक्ष रूपमा देखिन थालेको पुष्टि गरेका छन्।

स्वास्थ्यमा गम्भीर असर
मोटोपनका कारण दीर्घकालीन रोगहरूको जोखिम उच्च बन्दै गएको छ। मुटु सम्बन्धी समस्या, मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मिर्गौला रोग तथा केही प्रकारका क्यान्सरजस्ता रोगहरू मोटोपनको प्रत्यक्ष परिणाम मानिन्छन्। सन् २०१७ मा मात्र विश्वभर ४ मिलियन मानिसको मृत्यु मोटोपनका कारण भएको तथ्यांकले देखाएको छ।

ADVERTISEMENT

नेपालमा पनि यो समस्या बालबालिकामा समेत देखिन थालेको छ। पछिल्ला सर्वेक्षणअनुसार ५ वर्षमुनिका करिब ३ प्रतिशत बालबालिका मोटोपनको समस्याबाट प्रभावित छन्। यो तथ्य भविष्यको पुस्ता अझै बढी जोखिममा रहेको संकेत हो।

सामाजिक र आर्थिक असर
मोटोपनको असर केवल स्वास्थ्यमा मात्र सीमित छैन, यसको प्रभाव सामाजिक र आर्थिक पक्षमा समेत देखिएको छ। विशेषगरी शहरी क्षेत्रमा जंक फूडको अत्यधिक प्रयोग, शारीरिक निष्क्रियता र बदलिँदो जीवनशैलीका कारण मोटोपन तीव्र गतिमा बढिरहेको छ।

यसका कारण उत्पन्न रोगहरूको उपचारमा लाग्ने खर्चले स्वास्थ्य प्रणालीमा थप दबाब सिर्जना गरिरहेको छ। दीर्घकालीन रोगहरूको उपचार खर्च व्यक्तिगत आर्थिक अवस्थामात्र होइन, देशको समग्र आर्थिक विकासमा समेत बाधक बन्ने खतरा देखिन्छ।

भविष्यको चुनौती
हालको प्रवृत्तिलाई ध्यान दिँदा सन् २०५० सम्म नेपालका आधा वयस्कहरू मोटोपन वा अधिक तौलको समस्याबाट ग्रस्त हुने प्रक्षेपण गरिएको छ। यदि समयमै सचेतता र नीतिगत पहल नलिएमा यो समस्या महामारीको रूपमा फैलिन सक्ने विज्ञहरू चेतावनी दिन्छन्।

समाधानका उपायहरू

खानपानमा सुधार:
प्रशोधित खाना (जस्तै चाउचाउ, चिप्स, बिस्कुट) को सेवन घटाउने र चिनी, नुन तथा बोसोको मात्रा नियन्त्रणमा राख्न सुझाव दिइन्छ। दैनिक रुपमा फलफूल, सागसब्जी, फाइबरयुक्त खाना जस्तै जौं, जढिँडो, र सादा भात सेवन गर्ने बानी बसाल्नु आवश्यक छ। साथै घरमै पकाइएको ताजा र सन्तुलित खाना सेवन गर्नुपर्छ।

शारीरिक सक्रियता बढाउने:
हरेक दिन कम्तीमा ३०–४५ मिनेट हिँड्ने, दौडने, साइक्लिङ गर्ने वा योग गर्ने बानी बसाल्न सल्लाह दिइन्छ। विद्यालय तथा कार्यस्थलमा सिँढी प्रयोग गर्नेजस्ता स-साना अभ्यासहरू पनि उपयोगी हुन्छन्।

स्वास्थ्य सेवामा पहुँच:
प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा BMI परीक्षणको पहुँच विस्तार गरिनु जरुरी छ। साथै, डाइटीशियन तथा स्वास्थ्यकर्मीमार्फत तौल नियन्त्रण तथा पोषणसम्बन्धी निःशुल्क परामर्श उपलब्ध गराउने व्यवस्था मिलाइनुपर्छ।

नीतिगत पहल:
सरकारले ‘स्वस्थ नेपाल अभियान’ जस्ता दीर्घकालीन योजना लागू गर्दै अत्यधिक चिनी, नुन वा बोसो भएका खाद्यपदार्थमा कर (सिन ट्याक्स) लगाउने नीतिमा जान आवश्यक छ। साथै, खाद्यपदार्थमा पोषण सम्बन्धी जानकारी अनिवार्य रूपमा उल्लेख गर्ने ‘रेड–ग्रीन कोडिङ’ प्रणाली लागू गर्नुपर्ने माग उठ्दै आएको छ।

सामुदायिक र शैक्षिक कार्यक्रमहरू:
बालबालिकालाई सानैदेखि सन्तुलित आहार, व्यायाम तथा शारीरिक सक्रियताको महत्त्वबारे शिक्षा दिनुपर्छ। स्थानीय तहमा खेलकुद तथा व्यायाम कार्यक्रम सञ्चालन गरी समुदायमै स्वास्थ्यप्रति सजग वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्छ।

मोटोपन अब व्यक्तिगत समस्या मात्र होइन, राष्ट्रिय स्तरको सार्वजनिक स्वास्थ्य संकट बन्न थालेको छ। यसलाई नियन्त्रण गर्न सरकार, स्वास्थ्य क्षेत्र, शैक्षिक संस्था तथा आम नागरिकबीच समन्वय र दीर्घकालीन दृष्टिकोण आवश्यक छ। समयमै उचित पहल नगरेमा मोटोपनले भोलिको पुस्तालाई थप जटिलता तर्फ डो-याउने निश्चितप्रायः छ।